«Սինանտրոպ-պիտեկանտրոպ» ժողովածուի մէջ զետեղւած են համանուն վիպակն ու էլի երեք վիպակ, որոնց հերոսները գլխաւորապէս պատանիներ են՝ տոգորւած սխրագործութեան և առհասարակ բարի գործ կատարելու բուռն ցանկութեամբ: Սրանք այսպէս կոչւած «օրինակելի» և անսխալ երեխաններ չեն, սակայն սրանց ոգեշնչողը բարձր հումանիստական զգացումներ են, որ տարբեր երանգներ են ստանում զանազան իրադարձութիւնների մէջ:
Գործողութիւնների վայրը Հայաստանն է, գլխաւորապէս Երևանը, ժամանակը՝ սովետական առաջին տարիները, ապա և մեր օրերը:
Սինեոր Մարտիրոսի արկածները վիպակի հերոսը միջնադարեան յայտնի հայ ճանապարհորդ Մարտիրոս Երզնկացին է: Վեց տարի նա ճամբորդում է երկրից երկիր և վերջապէս վերադառնում հայրենիք համոզւած՝, որ աշխարհի կենտրոնը մարդու համար իր հայրենիքն է, այն հողը, որտեղ ինքը ծնւել է:
Գրքի երկրորդ բաժնում զետեղւած են պատմւածքներ
مندرجات
Շշուկ
Կիրճ
Ես իմ մայրը
Երաժշտական զանգ հին ինտելիգենդի տանը
Բեռնարդ շոուի մահը
Ձուկը սափորում
Սուրբ ճշմարտութիւն
Վանոն և գորոդովոյը
Հին թախտը
Ալեքսանի բարձը
Ծեր եպրաքսին և նրա տարեց տղան
Ցեղի ֆիզիոլոգիան
Տագնապներ
Կովկասեան էսպերանտո
Ժողովածուն ամջփոփում է գրողի նոր պատմւածքները, «Վերջին ուսուցիչը» վիպակը և «Հայկական էսքիզներ» վիպակ-էսսեն, որի Ա. և Բ. մասերը լոյս են տեսել «Դեղատուն Անի» գրքում ( 1973 թթ.), իսկ սոյն ավարտած տարբերակը՝ Ա. Բ. Գ. Մասեր, ռուսերէն (Մոսկւա, 1978 թ.): Ամբողջական տեքստով «Էսքիզները» հայերէն լոյս են տեսնում առաջին անգամ: Գրքում տեղ է գտել նաև «Ապրած և չապրած տարիներ» վիպակը, որ տպագրւել 1970 թւկանին: «Հայկական էսքիզներ» և «Վերջին ուսուցիչը» վիպակի համար գրողը 1970 թ. արժանացել է ՀՍՍՀ Պետական մրցանակը:
Ինչպէս իսկական ընկերութիւնը, ինչու պետք է լինել ազնիւ ու շիտակ, ինչպէս պետք է սիրել ու գնահատել այն արժէքները, որոնք ստեղծել են մեր հայրերն ու պապերը. Ահավասիկ այս հարցերի պատասխանն են փորձում ստանալ «Ցտեսութիւն, Նաթանայէլ» վիպակի պատանի հերոսները:
«Օրեր և կրակներ» վիպակը երիտասարդ գրող Ռոբերտ Կարապետեանի առաջին արձակ գործն է: Այն նւիրւած է ուսանող երիտասարդութեան կեանքին:
Վիպակի հերոս Սերոն, պատերազմի հետևանքով մանուկ հասակում կորցնելով ծնողներին, ճաշակում է կեանքի դառնութիւնները, ընկնում պատահական, վատ միջավայր: Սակայան շուտով նա գիտակցում է իր սխալը, հեռանում վատ ընկերներից:
Ուսանողական առողջ մթնոլորդում, կոլեկտիւի բարերար ազդեցութեան պայմաններում, Սերոն վերափոխւում և կանգնում է ճիշտ ճանապարհի վրայ:
