Սինեոր Մարտիրոսի արկածները վիպակի հերոսը միջնադարեան յայտնի հայ ճանապարհորդ Մարտիրոս Երզնկացին է: Վեց տարի նա ճամբորդում է երկրից երկիր և վերջապէս վերադառնում հայրենիք համոզւած՝, որ աշխարհի կենտրոնը մարդու համար իր հայրենիքն է, այն հողը, որտեղ ինքը ծնւել է:
Գրքի երկրորդ բաժնում զետեղւած են պատմւածքներ
مندرجات
Շշուկ
Կիրճ
Ես իմ մայրը
Երաժշտական զանգ հին ինտելիգենդի տանը
Բեռնարդ շոուի մահը
Ձուկը սափորում
Սուրբ ճշմարտութիւն
Վանոն և գորոդովոյը
Հին թախտը
Ալեքսանի բարձը
Ծեր եպրաքսին և նրա տարեց տղան
Ցեղի ֆիզիոլոգիան
Տագնապներ
Կովկասեան էսպերանտո
Ժողովածուն ներկայացնում է «Ախոյեանուհիները» վիպակն ու «Մանրապատումներ» պատմւածքաշարը: Վիպակն արտացոլում է սխալ ճանապարհի վրայ կանգնած երիտասարդ աղջկայ կեանքը, այնուհետև հոգեբանօրէն վերածնւած նրա բարոյական նոր վարքագիծը: Պատմւածքներում քննադատւում է մեր հասարակութեան մէջ հին կենցաղի ու ապրելակերպի մարդը:
Ժողովածուն ամջփոփում է գրողի նոր պատմւածքները, «Վերջին ուսուցիչը» վիպակը և «Հայկական էսքիզներ» վիպակ-էսսեն, որի Ա. և Բ. մասերը լոյս են տեսել «Դեղատուն Անի» գրքում ( 1973 թթ.), իսկ սոյն ավարտած տարբերակը՝ Ա. Բ. Գ. Մասեր, ռուսերէն (Մոսկւա, 1978 թ.): Ամբողջական տեքստով «Էսքիզները» հայերէն լոյս են տեսնում առաջին անգամ: Գրքում տեղ է գտել նաև «Ապրած և չապրած տարիներ» վիպակը, որ տպագրւել 1970 թւկանին: «Հայկական էսքիզներ» և «Վերջին ուսուցիչը» վիպակի համար գրողը 1970 թ. արժանացել է ՀՍՍՀ Պետական մրցանակը:
Ժողովածուում ամփոփւած են արձակագրի վերջին տարիներին գրած պատմւածքներն ու նովելերը, որոնց նիւթն առաւելապէս մեր մարդկանց այսօրւայ կեանքն է, նրանց հոգեկան աշխարհը՝ իր տարբեր ու այլազան կողմերով:
