Այս հատորով փակում ենք «Որսորդական պատմւածքներ» գրքերի շարքը: Եւ քանի որ սա այդ շարքի վերջին գիրքն է, ուստի նրա մէջ զետեղել ենք նաեւ նախորդ պրակներից մնացած գործերը, որոնք գեղարւեստական տեսակէտից թոյլ լինելով հանդերձ՝ իրենց մէջ ունեն ուսանելի եւ ճանաչողական նիւթ մեր բնութեան զանազան երեւոյթների մասին:
Գրքի հերոսներն են դարձել Մարտիրոս Սարեանը եւ Աւետիք Իսահակեանը, որոնք հեղինակի յիշատակների խորքից յառնում եւ պատկերւում են որպէս կենդանի անձնաւորութիւններ. միաժամանակ հեղինակը վերլուծում է նրանց ստեղծագործութիւնը՝ լայն իմաստով հայրենադարձութեան եւ ինքնաճանաչման տեսանկիւնից: Գրքում զետեղւած է նաեւ հեղինակի «Անծանօթ աշխարհ» գրական երկխօսութիւնը՝ հիմնովին վերամշակւած, լրացւած «Փարոսներ» վերնագրով:
Պատմավէպը ներկայացնում է Արեւելեան Հայաստանի՝ Սիւնիքի, Արցախի ու Երեւանի ժողովրդական զանգւածների հերոսական պայքարը օսմանեան նւաճողների դէմ, որն սկսեց Դաւիթ-Բէկը եւ քաջութեամբ շարունակեց գլխաւորել Մխիթար սպարապետը: Դէպքերը կատարւում են 1723-1730 թւականներին: Վէպում տրւած է անդրկովկասեան ժողովուրդների համատեղ պայքարը օսմանեան բռնակալութեան դէմ, ինչպէս եւ այդ ժողովուրդների բարեկամութիւնը ռուս մեծ ժողովրդի հետ:
Գրքում խրոնոլոգիական ու փաստագրական հաւաստիութեամբ շարադրւած է նկարչի ինքնակենսագրութիւնը՝ վաղ մանկութիւնից մինչեւ 1928 թւականը: Մեմուարում ծայրաստիճան հետաքրքիր են տարբեր ժողովուրդների նիստուկացին ու սովորութիւններին վերաբերւող ազգագրական դիտումները, կերպարւեստի որոշ դպրոցների նւիրւած հատւածները, կուլտուրայի նշանաւոր գործիչների գրական դիմանկար-բնութագրումները:
Վարպետի 16 լուսանկարն է զետեղւած գրքում: